Samookaleczanie: o przyjemności płynącej z bólu

Autorką artykułu jest Aleksandra Jóźwik.

Bardzo długo niezrozumiałe samookaleczanie było poza zainteresowaniem badaczy. Stało się jasne, że jest to problem, w obliczu coraz to większego nasilania się tego zjawiska. Dzisiaj chyba nikt już nie ma wątpliwości, że akty samouszkodzeń dotyczą nie tylko więźniów,lecz także wydawało by się „zwykłych” ludzi. Bardzo często-ludzi młodych. Dane empiryczne podają, że samookaleczenie się nie jest wcale zjawiskiem rzadkim. Problem ten dotyczy około 5% populacji studenckiej i w znacznie większym stopniu młodzieży szkolnej.
 

Samouszkodzenia umiarkowane, o których będzie mowa, zalicza się do zachowań autodestruktywnych. Pojęcie autodestruktywności jest jednak niezwykle obszerne, gdyż zachowania noszące miano autodestruktywnych obejmują zarówno działania o najbardziej samoniszczącym charakterze, np. samobójstwo, ale także działania bardziej zakamuflowane, takie jak np. nałogi, zaniedbania, szkodliwe nawyki żywieniowe. Czym więc są owe samouszkodzenia umiarkowane? Według Armando Favazzy są to takie akty bezpośredniej autodestruktywności , w których jednostka zmierza do wyrządzenia sobie natychmiastowej krzywdy i gdzie przedmiotem agresji staje się jej własne ciało. Dodać należy także, że zachowanie autodestruktywne nie ma charakteru samobójczego. Istnieją trzy rodzaje tak rozumianych samouszkodzeń:

a) wielkie(jak np. obcięcie kończyny)-występują najrzadziej, mają jednak najpoważniejsze konsekwencje zdrowotne; towarzyszą zazwyczaj psychozom lub stanom ostrego upojenia alkoholowego

b) stereotypowe (np. rytmiczne uderzania głową)- występują najczęściej w upośledzeniu umysłowym

c) umiarkowane – występują najczęściej; często towarzyszą zaburzeniom odżywiania i zaburzeniom osobowości typu borderline

Zachowania autodestruktywne wielu z nas zapewne dziwią, a nie rzadko wręcz- szokują. Dlaczego właściwie ktoś miał by kaleczyć swoje ciało? Otóż tak jak oczywistym jest założenie o awersyjności samouszkodzeń, tak mniej oczywistym jest założenie o ich subiektywnej wartości pozytywnej. Odpowiadając więc na postawione wcześniej pytanie stwierdzić można, że osoby samookaleczające się czerpią w ten dramatyczny sposób określone korzyści psychologiczne. Akty autoagresji pełnią więc pewne funkcje. Babiker i Arnold wyróżniają 15 funkcji samookaleczeń, zgrupowanych w pięć większych kategorii:

- funkcji związane z radzeniem sobie i przetrwaniem – W tym przypadku zachowania autodestruktywne służą regulacji napięcia emocjonalnego

„Mam problem z wyrażaniem uczuć, szczególnie tych negatywnych, nie lubię mówić o swoich problemach. Siłą rzeczy emocje nieuwalniane na zewnątrz kumulowały się, problemów robiło się coraz więcej. Okazało się, że żyletka i samookaleczenia to doskonały sposób na pozbywanie się negatywnych uczuć”

- funkcje związane z Ja- Tutaj akty samookleczania mogą prowadzić do uzyskania poczucia kontroli i autonomii, czy tworzenia warunków do zatroszczenia się o siebie


"Dopiero gdy poczuję ból oraz zobaczę krew na mojej ręce, to wtedy wiem, że naprawdę żyję!”

- funkcje odnoszące się do wcześniejszych doświadczeń traumatycznych- jak np. ekspresja cierpienia wynikającego z urazu, lub ponowne jego przeżycie

- funkcje związane z samokaraniem i pozostawaniem w roli ofiary- obok uwolnienia się od poczucia winy poprzez karanie siebie również karanie zinternalizowanego obrazu prześladowcy

„Na początku chodziło o ulżenie sobie, uspokojenie. Potem trochę zaczęło się to zmieniać. Kiedy zaczęłam mieć problemy z odżywianiem, autoagresja stała się raczej karą. Nie udało mi się trzymać diety – cięłam się. Żeby mieć nauczkę na przyszłość. Żeby sobie pokazać, jak bardzo się nienawidzę”

- funkcje dotyczące relacji z innymi ludźmi- np. komunikowanie, wywieranie wpływu, karanie innych

Nasuwa się pytanie: gdzie należy szukać wyjaśnień zjawiska autodestruktywności?
Wielu badaczy uważa, że przyczyn należy upatrywać zarówno w pewnych czynnikach ryzyka jak i indywidualnych czynnikach intrapsychicznych. Do czynników ryzyka wystąpienia samouszkodzeń zaliczyć można doświadczenia traumatyczne, szczególnie przemoc fizyczną i seksualną. Ogromne znaczenie ma także relacja przywiązania. Jak pokazują liczne badania, wczesnodziecięce zaniedbanie i ukształtowanie się wzorca pozabezpiecznego przywiązania w sposób znaczący wpływają na wystąpienie zachowań autodestruktywnych. Do czynników intrapsychicznych zwiększających ryzyko autodestrukcji zaliczyć można z kolei: stosunek do własnego ciała, obejmujący m.in stopień jego akceptacji. Właśnie brak akceptacji swojego ciała u osób chorych na anorexię czy bulimię może być jednym z czynników wpływających na zwiększoną w tych grupach liczbę samookaleczeń. Oprócz stosunku do własnego ciała i wspomnianej wcześniej relacji przywiązania ważną rolę w kształtowaniu się tendencji autodestruktywnych pełni proces zwany dysocjacją. Dysocjacja w ujęciu Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego oznacza, że : ”co najmniej dwa procesy lub dwie treści psychiczne nie zostają zintegrowane, podczas gdy z reguły, w normalnych warunkach współwystępują one w świadomości, pamięci, tożsamości”. Oznacza to, że określone ciężkie do zniesienia doznania(np. bólowe), emocje zostają wyłączone z pola świadomości, co redukuje napięcie i utrwala tendencje autodestruktywne. Mówiąc inaczej dysocjacja ułatwia atak na siebie, wyłączając określone aspekty Ja( np. ciało).

Problem samookaleczeń jest duży, bardzo często jednak- niedostrzegalny. Osoby okaleczające się przeważnie starannie ukrywają rany, długa bluza, opaski na ręce. Mimo, że większość z nich stara się ukryć fakt samookaleczenia się, robi to tak, aby jednak „coś” było widać. To „coś” to nie tylko rana, ale także (a może przede wszystkim) głęboki smutek, zagubienie i wiele innych odczuć, które trudno nam sobie wyobrazić. Musimy mieć świadomość, że okaleczanie się to nie cecha „świrów”, ale normalnych, bardzo wrażliwych ludzi, którzy potrzebują naszego wsparcia. A oto kilka wskazówek jakie postawy mogą okazać się pomocne:

- przede wszystkim akceptacja i szacunek

- wyrażanie szacunku podczas słuchania

- traktuj osobę z godnością

- nie stawiaj ultimatum

- nie podważaj bólu i rozpaczy

Literatura:

Suchańska, A., Wycisk, J. (2006) Samouszkodzenia. Istota, uwarunkowania, terapia. Poznań: Bogucki Wydawnictwo Naukowe
Babiker, G., Arnold, L. (2002) Autoagresja. Mowa zranionego ciała. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne

Cytaty pochodzą z forum internetowego.

Autorka artykułu: Aleksandra Jóźwik

 

Photo credit: https://www.freeimages.com/pl/photographer/proc-45356